مراقبت از پوست نوزادان: راهنمای جامع دکتر دلاوری، متخصص اطفال

پوست بزرگ‌ترین ارگان بدن است که نقش حیاتی در تنظیم دما، تعادل الکترولیت‌ها، محافظت از اندام‌های داخلی و دریافت حس‌هایی مثل لمس، درد و فشار دارد. در این مقاله، نحوه معاینه پوست و روش‌های مراقبت روتین از پوست نوزادان را بررسی می‌کنیم.

معاینه پوست نوزاد

پوست به‌راحتی با مشاهده رنگ، لمس برای بررسی دما و هیدراتاسیون، و چک کردن تورگور (کشسانی پوست) معاینه می‌شود. این روش ساده به تشخیص سریع مشکلات پوستی کمک می‌کند.

 مراقبت‌های روتین از پوست نوزاد

الف) استحمام نوزاد

1. زمان اولین حمام: استحمام نوزاد باید پس از تثبیت دمای بدن و شرایط فیزیولوژیک انجام شود. شست‌وشو خطر انتقال بیماری‌هایی مثل هپاتیت B و ایدز را کاهش می‌دهد.
2. انتخاب صابون: از صابون ملایم با خاصیت قلیایی ضعیف (مثل داو یا باسین) استفاده کنید تا اسیدیته طبیعی پوست حفظ شود.
3. پرهیز از مواد معطر: صابون‌ها و شامپوهای حاوی رنگ و عطر (به‌ویژه در هفته‌های دوم و سوم) به دلیل احتمال تحریک پوست توصیه نمی‌شوند.
4. ناحیه پوشک: این قسمت را با آب گرم تمیز کنید و لایه نازکی از وازلین بزنید تا از تحریک پوستی جلوگیری شود.
5. نوزادان پره‌ترم: این نوزادان نباید بیش از 2-3 بار در هفته حمام شوند و به گرمای اضافی (مثل لامپ تشعشعی) نیاز دارند.
6. پرهیز از کرم‌ها: از امولینت‌ها و کرم‌ها جز در موارد خشکی شدید یا شقاق استفاده نکنید، زیرا در نوزادان کم‌وزن ممکن است خطر عفونت بیمارستانی را افزایش دهد.

ب) مراقبت از بند ناف

• ناف را در اولین حمام با صابون ملایم بشویید و خشک نگه دارید.
• در صورت آلودگی، از آب استریل استفاده کنید و از الکل پرهیز کنید.
• بند ناف معمولاً 7 تا 10 روز پس از تولد جدا می‌شود.

ج) اجتناب از لاتکس

محصولات حاوی لاتکس (موجود در بیمارستان‌ها) می‌توانند باعث حساسیت شوند، به‌ویژه در نوزادانی که جراحی مکرر (مثل نقص لوله عصبی یا مشکلات ادراری) دارند.

د) حداقل استفاده از چسب

چسب‌ها می‌توانند پوست را تحریک کنند یا به آن آسیب بزنند. راهکارها:

1. از ژل الکترود یا بند پارچه‌ای به‌جای چسب استفاده کنید.
2. پوشش‌های شفاف برای کاتترها به کار ببرید تا پوست قابل‌مشاهده باشد.
3. لایه نازک پکتین یا هیدروکلوئید برای محافظت از پوست در برابر چسب‌های مکرر مناسب است.
4. چسب را با آب استریل گرم جدا کنید و از حلال‌های نفتی (به‌ویژه در 2 هفته اول برای پره‌ترم‌ها) پرهیز کنید.

هـ) اقدامات تهاجمی

برای آماده‌سازی پوست قبل از اقدامات تهاجمی، از آنتی‌سپتیک استفاده کنید و باقی‌مانده آن را با آب استریل پاک کنید تا جذب سیستمیک نشود.

و) پیشگیری از نکروز فشاری

فشار مداوم بر پوست می‌تواند باعث نکروز شود. تغییر منظم پوزیشن، پدگذاری نقاط تحت فشار و بازبینی مداوم پوست ضروری است. این مشکل در نوزادان با ادم، تغذیه ضعیف یا بی‌حرکتی شایع‌تر است.

ز) جلوگیری از آسیب حرارتی

از دستکش آب گرم یا الکترودهای داغ استفاده نکنید. دمای وسایل نباید از 41 درجه سانتی‌گراد بیشتر شود.

 مراقبت از زخم‌های پوستی نوزاد

مراحل ترمیم زخم

1. فاز التهابی: با علائمی مثل قرمزی، گرمی، تورم و درد همراه است.
2. فاز پرولیفراتیو: با تشکیل بافت گرانولار قرمز و لایه اپی‌تلیال مشخص می‌شود.
3. فاز بلوغ: از هفته سوم شروع شده و با رنگ‌پریدگی زخم ادامه می‌یابد.

اصول مراقبت از زخم

1. توصیف زخم: محل، اندازه (طول، عرض، عمق)، ترشحات (حجم، رنگ، بو) را دقیق ثبت کنید.
2. درمان: زخم را تمیز کنید، عفونت را درمان کنید و در صورت نیاز دبریدمان انجام دهید. محیط مرطوب برای بهبود (سنتز کلاژن و گرانولاسیون) ضروری است.

انواع زخم و پوشش‌های آن: راهنمای دکتر دلاوری، متخصص اطفال

مراقبت صحیح از زخم‌ها برای بهبود سریع و جلوگیری از عفونت ضروری است. در این بخش، انواع زخم و بهترین پوشش‌ها برای ترمیم آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

ج) انواع زخم

1. زخم‌های شدید اولیه

• درمان: این زخم‌ها با بخیه، نوار استریل یا گیره بسته می‌شوند.
• پوشش: از گاز یا مواد شفاف (ترانسپارنت) استفاده می‌شود که 2 تا 3 روز بعد برداشته می‌شود.
• نکات مهم: محل بخیه باید تمیز نگه داشته شود. پس از برداشتن بخیه، زخم در معرض هوا قرار گیرد و از آسیب محافظت شود. نوار استریل تا پوسته‌شدن نباید دستکاری شود.
• زخم‌های درن‌دار: اگر درن پن‌روزی وجود دارد، پوشش زخم (گاز یا فوم جاذب) باید مرتب تعویض شود.

2. زخم‌های درن‌دار (باز)

• ویژگی: مثل زخم‌های حفره شکمی که باز نگه داشته می‌شوند تا با تشکیل بافت اسکار بهبود یابند.
• مراقبت: جلوگیری از آلودگی و حفظ سلامت پوست اطراف زخم ضروری است.
• درناژ شدید: اگر ترشحات زیاد باشد، سیستم درناژ بسته با ساکشن توصیه می‌شود.

د) پوشش زخم

پوشش مناسب زخم، محیطی ایده‌آل برای ترمیم فراهم می‌کند. پوشش‌ها به دو نوع اولیه (در تماس با زخم) و ثانویه (روی پوشش اولیه) تقسیم می‌شوند و باید متناسب با ترشحات و دبری‌ها مرتب تعویض شوند.

1. پوشش‌های گازی

• کاربرد: برای جداسازی بافت مرده (نکراتیک) و بستن زخم مناسب است.
• مزایا: اگزودا را جذب می‌کند و محلول‌های موضعی را نگه می‌دارد.

2. غشاهای نفوذپذیر مرطوب (MVP)

• کاربرد: شرایط فیزیولوژیک پوست را حفظ می‌کند.
• مزایا: سد شفاف در برابر باکتری و آب ایجاد می‌کند و پوست اطراف زخم را محافظت می‌کند.
• احتیاط: هنگام برداشتن، مراقب آسیب به لایه اپی‌تلیال باشید.

3. پوشش‌های هیدروکلوئید

• مزایا: محیط مرطوب برای ترمیم فراهم می‌کند، از زخم محافظت می‌کند و دبریدمان خودکار را تسهیل می‌کند.
• ویژگی: ضدآب است و به بافت در حال ترمیم نمی‌چسبد.
• موارد منع: در زخم‌های عفونی استفاده نشود.

4. پوشش‌های هیدروژل

• مزایا: درد را کاهش می‌دهد، به بافت نمی‌چسبد و شرایط ترمیم را بهبود می‌بخشد.
• ترکیب: 90% آب است و ممکن است اطراف زخم را ماسره کند.
• موارد منع: برای زخم‌های عفونی مناسب نیست.

5. پوشش‌های فوم و پلیمری

• کاربرد: در زخم‌های مزمن با ترشحات زیاد (مثل تراکئوستومی یا گاستروستومی) استفاده می‌شود.
• مزایا: درد را کم می‌کند، دبریدمان اتولیتیک ایجاد می‌کند و هر 24 ساعت در صورت تراوش تعویض می‌شود.

6. پوشش‌های جاذب اگزودا

• ترکیب: از مواد هیدروفیلیک ساخته شده و با نیروی اسمزی باکتری‌ها و ترشحات را جذب می‌کند.
• کاربرد: برای زخم‌های مزمن مناسب است.
• معایب: ممکن است دردناک باشد و جدا کردن آن از زخم‌های عمیق سخت است.

انفیلتراسیون محلول‌های وریدی و ضایعات جلدی نوزادان: راهنمای دکتر دلاور، متخصص اطفال

IV- انفیلتراسیون محلول‌های وریدی

انفیلتراسیون زمانی رخ می‌دهد که محلول‌های وریدی (مثل مواد منقبض‌کننده عروق، هیپراسمولار یا قلیایی) به بافت اطراف رگ نفوذ کنند و باعث نکروز یا پوسته‌ریزی شوند.

• اقدام فوری: تزریق را متوقف کنید، ناحیه را بالا نگه دارید و از گرم یا سرد کردن آن خودداری کنید، زیرا آسیب بافتی را افزایش می‌دهد.
• درمان دارویی: در صورت نیاز، اقدامات دارویی 12 تا 24 ساعت به تعویق بیفتد.

الف) فنتولامین

• کاربرد: برای درمان نکروز ناشی از موادی مثل دوپامین، دوبوتامین یا اپی‌نفرین.
• روش: محلول 1 میلی‌گرم در 1 میلی‌لیتر نرمال سالین با سوزن گاژ 27-30 به‌صورت زیرجلدی (0.2 سی‌سی در 5 ناحیه اطراف لبه‌های انفیلتراسیون) تزریق شود. در صورت نیاز تکرار کنید.

ب) هیالورونیداز

• کاربرد: کاهش آسیب ناشی از محلول‌های هیپراسمولار یا قلیایی.
• روش: 150 واحد در 1 سی‌سی نرمال سالین، به‌صورت زیرجلدی (0.2 سی‌سی در 5 ناحیه مجزا اطراف محل) با سوزن گاژ 25-27 تزریق شود. سوزن پس از هر تزریق تعویض شود.

ج) مراقبت تکمیلی

• در موارد خفیف، از پماد بایستراسین و پوشش گازوفرم برای محافظت استفاده کنید.
• در زخم‌های شدید، مشاوره با جراح پلاستیک ضروری است.

V- ضایعات جلدی گذرا در نوزادان

ضایعات پوستی موقتی در نوزادان شایع‌اند و معمولاً خودبه‌خود برطرف می‌شوند. در ادامه انواع آن‌ها را بررسی می‌کنیم:

الف) میلیا

• شکل: پاپول‌ها یا کیست‌های مرواریدی سفید یا زرد کم‌رنگ (حداکثر 1 میلی‌متر).
• محل: بینی، چانه و پیشانی نوزادان ترم.
• علت: کیست‌های اپیدرمال مرتبط با فولیکول‌های پیلوسباسه.
• درمان: نیازی به درمان ندارد و طی چند هفته با پوسته‌ریزی ناپدید می‌شود.

ب) هیپرپلازی غدد سباسه

• شکل: ضایعات کوچک و پرتعداد شبیه میلیا.
• محل: لب فوقانی، بینی و چانه.
• علت: تحریک آندروژنی مادر در نوزادان ترم.
• درمان: طی چند هفته خودبه‌خود برطرف می‌شود.

ج) اریتم توکسیکوم

• شکل: ماکول‌ها، پاپول‌ها یا وزیکول‌های منتشر.
• محل: تنه، صورت یا اندام‌ها.
• شیوع: 50-70% نوزادان ترم، در روز اول یا دوم تولد ظاهر می‌شود.
• علت: نامشخص، خودمحدودشونده و بی‌نیاز از درمان.
• احتیاط: در صورت پوستول‌دار شدن، اسمیر و رنگ‌آمیزی (رنگ رایت) تهیه کنید. ائوزینوفیل دیده می‌شود و کشت معمولاً استریل است، اما گاهی استاف اپیدرمیدیس یافت می‌شود.
• نکته: در نوزادان زیر 1500 گرم یا 30 هفته نادر است.

د) ملانوز پوستولار گذرای نوزادی

• شکل: پاپول‌ها، وزیکول‌ها و پوستول‌های کوچک با نقاط هیپرپیگمانته.
• محل: پیشانی، گردن، کمر یا ساق‌ها.
• شیوع: 2-5% نوزادان سیاه‌پوست و کمتر از 1% سفیدپوست.
• ویژگی: ضایعات پاره می‌شوند و پوسته سفید با حاشیه هیپرپیگمانته باقی می‌گذارند. رنگ‌آمیزی (رنگ رایت) نوتروفیل و دبری سلولی را نشان می‌دهد.
• افتراق: باید از عفونت‌های استافیلوکوکی، کاندیدا یا هرپس تمایز داده شود.
• درمان: طی 1-2 روز بهبود می‌یابد و لکه‌ها به‌تدریج محو می‌شوند.

VI- ابنرمالیتی پیگمانتاسیون
معمولاً نشانه‌ای از بیماری زمینه‌ای است.

الف) ضایعات مسطح

• 1- لکه‌های مغولی
  • ویژگی: ضایعات پیگمانته در بدو تولد، در 90% نوزادان سیاه‌پوست، 81% آسیایی‌ها، 70% هیسپانیک‌ها و 10% سفیدپوست‌ها.
  • محل: شایع در ناحیه لومبوساکرال، گاهی در پشت، شانه، بازو، سرین، ساق یا صورت.
  • شکل: آبی-خاکستری یا سیاه با حاشیه نامنظم، غیربرجسته.
  • علت: انفیلتراسیون ملانوسیت‌ها در درم تحتانی. با رشد کودک محو به نظر می‌رسد (به دلیل شفاف شدن پوست).
• 2- لکه‌های شیر قهوه
  • ویژگی: ضایعات قهوه‌ای گرد و مسطح با حاشیه صاف، در 10% نوزادان نرمال.
  • رفتار: ممکن است پس از تولد بارز شده و با رشد بزرگ شوند، محو نمی‌شوند.
  • اهمیت: ضایعات کوچک بی‌خطرند، اما تعداد زیاد یا اندازه بزرگ ممکن است نشان‌دهنده نوروفیبروماتوزیس باشد.
• 3- سندرم آلبرایت
  • ویژگی: پیگمانتاسیون نامنظم 9-12 سانتی‌متری در نوزادی.
  • تظاهرات: اختلالات اندوکرین و ضایعات استخوانی در مراحل بعدی.
• 4- خال جانکشنال
  • ویژگی: ضایعات قهوه‌ای یا سیاه، مسطح تا کمی برجسته در بدو تولد.
  • علت: آشیانه ملانوسیت‌ها در درم و اپیدرم.
  • درمان: خوش‌خیم، درمان فقط برای زیبایی.
• 5- سندرم پوتز جگر
  • ویژگی: ضایعات هیپرپیگمانته ماکولار در اطراف دهان، بینی، دست‌ها و مخاط دهان.
  • تظاهرات بعدی: پولیپوزیس روده و انواژیناسیون.

ب) ضایعات برجسته

• 1- Giant Hairy Nevi (Batningtrank Nevi)
  • ویژگی: ضایعات بزرگ (20-30% بدن) با قوام چرمی، قهوه‌ای-سیاه و موهای دسته‌ای.
  • محل: ممکن است در سایر نواحی پوست یا سیستم اعصاب مرکزی دیده شود.
  • درمان: به دلیل ریسک 10% ملانوم و مسائل زیبایی، جراحی توصیه می‌شود.
• 2- خال مرکب
  • ویژگی: شبیه خال جانکشنال، از ملانوسیت‌های درم و اپیدرم.
  • درمان: در 5-6 سالگی به دلیل احتمال بدخیمی قابل برداشتن است.
• 3- سایر ضایعات برجسته
  • خال اپیدرمی، خال آبی، ملانوم جوانی (نادر در نوزادی).
  • درمان: جز اکسیژیون تشخیصی نیازی نیست.

ج) پیگمانتاسیون منتشر

• 1- ملانیسم
• 2- هیپرپیگمانتاسیون فامیلیال پیشرونده
• 3- آدیسون مادرزادی
• 4- سندرم فانکونی
• 5- لنتیگو ارثی ژنرالیزه
• 6- حالت افزایش آندروژن

د) هیپوپیگمانتاسیون

• 1- آلبینیسم
  • ویژگی: بیماری اتوزوم مغلوب با نقص تولید رنگدانه در پوست، مو و عنبیه.
  • درمان: درمانی ندارد، محافظت از نور خورشید ضروری است.
• 2- پیبالیسم
  • ویژگی: آلبینیسم نسبی (اتوزوم غالب)، نواحی هیپوملانوتیک و نرمال در پوست و مو.
  • نشانه: دسته موی سفید پیشانی (شبیه سندرم واردنبورگ).
• 3- ویتیلیگو
  • ویژگی: نواحی بدون پیگمانتاسیون، در کودکی توسعه می‌یابد.
  • علت: کاهش یا فقدان ملانوسیت‌ها در ناحیه جانکشن.
• 4- ماکول هیپوپیگمانته (نقاط سفید)
  • ویژگی: در توبروس اسکلروزیس، 2-3 سانتی‌متر با حاشیه مفرف، در تنه یا سرین.
  • تمایز: از ویتیلیگو با تعداد ضایعات و ملانوسیت‌های غیرپیگمانته.
  • تشخیص: در پوست روشن با لامپ وود.
• 5- سندرم واردنبورگ و چدیاک هیگاشی
  • نمونه‌هایی از اختلالات وراثتی پیگمانتاسیون.

IX- بیماری‌های پوسته‌دهنده

• الف) ایکتیوزیس (Harlequin Fetus)
  • توضیح: نوعی اختلال شدید پوستی با پوسته‌ریزی عمیق در بدو تولد.
• ب) ایکتیوز ولگاریس
  • توضیح: شایع‌ترین نوع ایکتیوز با پوسته‌ریزی خشک و خفیف.
• ج) اریترودرمی ایکتیوزیفرم مادرزادی غیربلوسی
  • توضیح: پوسته‌ریزی همراه با قرمزی پوست از بدو تولد، بدون تاول.
• د) اریترودرمی ایکتیوزیفرم مادرزادی بلوسی
  • توضیح: مشابه نوع غیربلوسی، اما با تاول‌های پوستی.
• هـ) ایکتیوز سیرکومفلکس لینار
  • توضیح: پوسته‌ریزی با الگوی خطی و دایره‌ای.
• و) اریتروکراتودرما واریابیلیس
  • توضیح: ضایعات قرمز و پوسته‌دار با الگوی متغیر.
• ز) اکرودرماتیت انتروپاتیکا
  • علت: کمبود روی.
  • ویژگی: ضایعات خشک یا مرطوب پوسته‌دار و ترشح‌کننده در اطراف دهان، بینی، پرینه و زخم‌های استومی.
  • گسترش: اغلب به انگشتان و سایر نواحی.
  • علائم همراه: اسهال شدید، تحریک‌پذیری و نارسایی رشد (FTT).
  • درمان: پاسخ سریع و عالی به مکمل روی.
• م) لوپوس اریتماتوز نوزادی
  • علت: در نوزادان مادران مبتلا به لوپوس.
  • ویژگی: پوست خشک، پوسته‌دار و قرمز در صورت، تنه و اندام‌ها.
  • عارضه: بلوک مادرزادی قلب در 50% موارد.

X- ضایعات وزیکولوبلوس

• الف) علل ارثی (بدون اسکار)
  • 1- بلوس اپیدرمولیزیس ساده
    • توضیح: تاول‌های سطحی بدون جای زخم.
  • 2- اپیدرمولیزیس بلوس تی‌لیس
    • توضیح: تاول‌های شکننده بدون اسکار.
  • 3- سندرم کوکاین وبر
    • توضیح: ضایعات تاولی در دست و پا.
• ب) علل ارثی (با اسکار)
  • 1- بلوس اپیدرمولیزیس دیستروفیکا (اتوزوم غالب)
    • توضیح: تاول‌های عمیق با اسکار.
  • 2- بلوس اپیدرمولیزیس دیستروفیکا (اتوزوم مغلوب)
    • توضیح: نوع شدیدتر با اسکار و ناتوانی.
• ج) پورفیری ارثی
  • توضیح: اختلال متابولیسم پورفیرین با ضایعات تاولی.
• د) اینکونتینتا پیگمنتی
  • توضیح: ضایعات تاولی و پیگمانته در مراحل اولیه.
• ی) درماتیت هرپتی‌فرم جوانان
  • توضیح: تاول‌های خارش‌دار با الگوی هرپسی.
• ف) ضایعات ارتشاحی
  • 1- بیماری‌های ماست‌سل
    • توضیح: ضایعات تاولی ناشی از تجمع ماست‌سل‌ها.
  • 2- هیستیوسیتوز لانگرهانس
    • توضیح: تاول و پوسته‌ریزی با درگیری سیستمیک.
• هـ) عفونت‌های باکتریال پوست
  • علل: استافیلوکوک، پسودوموناس، لیستریا، ویروس‌ها، قارچ‌ها (کاندیدا) و سایر ارگانیسم‌ها