درباره نویسنده
کاردرمانی چیست
به معرفی کاردرمانی
ه
کاردرمانی چیست؟ پرسشی که شاید پاسخ کمی طولانی داشته باشد. شنیدن نام کاردرمانی تصورهای مختلفی را برای افراد بوجود می آورد که شاید بارزترین آن تصوری مبهم و بدون نتیجه ی صحیح است.
بسیاری فکر می کنند کار درمانی رشته ای مرتبط با پیدا کردن کار و شغل است، عده ای آن را با کاردانی اشتباه می گیرند، برخی گمان می کنند کاردرمان مشکلات شغلی را درمان می کند! و بسیاری تصورات غلط دیگر که کاردرمانگرها معمولا با آنها مواجه می شوند.
البته بسیاری از این تصورات غلط مرتبط با معادل فارسی است که برای این رشته انتخاب شده است. در واقع شاید نتوان معادل مناسبی جایگزین کرد که باعث بروز سوء دیدگاه هایی از این دست نشود در صورتیکه این مشکلات در معادل انگلیسی آن به مقدار بسیار کمتری وجود دارد.
ارائه تعریفی دقیق از کاردرمانی کار دشواری است چرا که حیطه های مختلف و گستره ی زیادی از فعالیت ها را در بر می گیرد. شاید به شکل بسیار ساده و ابتدایی بتوان کاردرمانی را اینطور تعریف کرد:
رشته ای است که رویکرد های درمانی را در ۳ سطح “جسم ، ذهن، روان ” در قالب فعالیت هدفمند و معنادار ارائه می دهد. یعنی درمان بوسیله کار و فعالیت!
در ادامه سعی کردیم تعریف دقیق تر و جزئی تری از این رشته که در ذهن بسیاری از افراد مبهم است ارائه دهیم.
حیطه های مختلف و وسیع فعالیت کاردرمانی را معرفی کنیم و ویژگی های یک کاردرمانگر را بیان کنیم.
هم چنین جایگاه این رشته در تیم سلامت و بازار کار آن که دغدغه ی بسیاری از افراد برای انتخاب رشته است را بررسی نماییم.
فهرست [مخفی کردن]
کار درمانی چیست؟
کاردرمانی یا آکیوپیشنال تراپی (occupational therapy) یا ارگوتراپی (به زبان فرانسوی) یکی از شاخه های توانبخشی می باشد. که به عنوان یک رشته کل نگر تمامی ابعاد روحی، روانی و جسمی یک بیماری و تاثیرات جانبی مختلفی که بر روی عملکرد فردی و اجتماعی بیمار می گذارد را در نظر می گیرد. با ارائه تکنیک های درمانی مناسب، ضمن توجه به علائق مراجع به درمان اختلالات در حیطه های جسمانی و روانی در مقاطع سنی مختلف می پردازد. فرد را از وابستگی خارج کرده و به سوی انجام فعالیت های مستقل روزانه یاری می دهد.
پس در درمان های ارائه شده توسط کاردرمانگر، به استقلال رساندن مراجع یکی از اهداف نهایی درمان است.
به عنوان مثال فردی که دچار سکته مغزی می شود با توجه به سطح ضایعه ای که در مغز اتفاق می افتد برخی مهارت های حرکتی و کلامی اش را از دست می دهد. این اختلالات باعث می شود فرد در انجام فعالیت های روزانه اش و همچنین در زمینه شغلی که دارد و ارتباطات روزمره خانوادگی و اجتماعی دچارمحدودیت و وابستگی شود. مجموعه این عوامل می تواند باعث بروز مشکلاتی دیگر از جمله از دست دادن اعتماد به نفس و افسردگی در فرد شود.
کار درمانگر کیست؟
متخصصان کاردرمانی با تسلط بر علوم مختلف از جمله فیزیولوژی، آناتومی و روانشناسی یک برنامه جامع درمانی و درصورت لزوم رویکرد های جبرانی و تطابقی به مراجعه کنندگان ارائه می دهند که تمامی حیطه های زندگی فرد را در نظر می گیرد.
به عنوان مثال کاردرمانگر تمریناتی که برای بهبود مهارت های حرکتی در نظر گرفته است را در قالب یک فعالیت معنی دار در می آورد و از مراجع میخواهد به جای تکرار یه سری الگوهای حرکتی که برایش بی معنی است یک فعالیت هدفمند و معنی دار انجام دهد.
همچنین کاردرمانگر شرایط مراجع را در نظر می گیرد و تلاش می کند محیط را متناسب با شرایط بیمار تا حد امکان بوسیله وسایل و تجهیزات مختلف تغییر دهد تا مراجع حداکثر کارایی و حداقل وابستگی را داشته باشد که در نتیجه ی آن بیمار احساس کفایت و عزت نفس بیشتری داشته باشد و از مشکلاتی دیگر از جمله افسردگی حاصل از وابستگی و ناکارآمدی جلوگیری می شود.
در واقع در کاردرمانی، کاردرمانگر علاوه بر توجه به درمان بیماری تا حدی که امکان پذیر است تاثیرات جانبی که بیماری بر روی ابعاد مختلف زندگی فرد می گذارد را نیز مورد بررسی قرار می دهد و راهکار های درمانی و جبرانی مختلف را برای جلوگیری و رفع مشکلات مورد بررسی قرار می دهد.
هدف کاردرمانی با همکاری سایر اعضای تیم توانبخشی (فیزیوتراپیست، گفتار درمانگر، ارتزیست پروتزیست، شنوایی شناس، بینایی سنج) و سایر افراد تیم درمان (پزشک، روانشناس، پرستار، مددکار اجتماعی و…) و بویژه با همراهی خانواده فرد، رساندن مراجع به احساس کفایت و ارزشمندی است.
این هدف با استفاده حداکثری از توانمندی های مراجع و استفاده بهینه از محیط برای انجام فعالیت های عملکردی مستقلانه در زندگی فردی و اجتماعی به دست می آید.
کار درمانی برای چه سنی مناسب است؟
در ادامه این پرسش که چه افرادی با چه سنی به کار درمانی مراجعه کنند و کاردرمانی برای چه افرادی مناسب است مطرح می شود. باید بگوییم که کاردرمانی در تمامی حیطه های سنی از نوزاد تا فرد کهن سال خدمات درمانی ارائه می دهد.
بطور مثال برای نوزادی که تاخیر در گردن گرفتن دارد و یا برای فرد کهن سالی که مشکلاتی در عضلات و حرکت و حتی اختلالات ذهنی پیدا می کند برنامه ی درمانی ارائه می کند.
پس کار درمانی مختص کودکان نیست. همینطور تلاش بر این است که برنامه های درمانی در قالب فعالیت های طبیعی روزمره باشد. مثلا برای درمان مشکلات جسمی و حرکتی، مانند باشگاه بدنسازی تنها یک سری حرکات کلیشه ای برای تقویت عضلات استفاده نشود.
به عنوان مثال تمرینات حرکتی که برای درمان کودکان با اختلالات حرکتی داده می شود را کاردرمانگر در قالب بازی به کودک ارائه می دهد که هم هدف درمانی دنبال شود و هم فعالیت برای کودک معنادار است. یعنی تقویت عضله ای در دست را در قالب بازی انجام می دهد تا درمان خیلی طبیعی باشد و حتی کودک متوجه آن نیز نشود!
چه کسانی به کار درمانی نیاز دارند؟
همانطور که گفته شد به علت گستردگی فعالیت ها و خدمات کاردرمانی مراجعین کاردرمان حیطه های سنی مختلف از نوزادان، کودکان و…تا سالمندان با اختلالات متفاوت را ممکن است شامل شود. به طور خلاصه شاید بتوان گفت تمامی افرادی که نیازمند دستیابی به استقلال در عملکرد های خود هستند به کاردرمانی مراجعه می کنند.
اینکه چه افرادی به کاردرمانی نیاز دارند در واقع همان حیطه ی فعالیت کاردمانی می باشد که بخشی از آن به شرح زیر است:
الف) اختلالات جسمی
- اختلالات جسمی کودکان شامل تاخیر حرکتی، الگوهای حرکتی نادرست، دررفتگی مادرزادی ران، گردن کجی و …
- اختلالات نورولوژیک بزرگسالان شامل پارکینسون، ام اس، سکته مغزی و…
- اختلالات ارتوپدی شامل ضایعات تاندونی، سوختگی ها، بیماری های روماتیسمی و…
ب) اختلالات ذهنی کودکان
- نظیر اختلالات توجه و تمرکز، اختلالات یادگیری، بیش فعالی، مشکلات حافظه، مشکلات شناختی و…
ج) اختلالات روانی
- اختلالات کودکان مانند مشکلات رفتاری، هذیان و بی قراری، اسکیزوفرنی دوران کودکی، فوبیا و …
- اختلالات بزرگسالان نظیر اسکیزوفرنی، سوءمصرف مواد، سالمندی، اختلالات خلقی و…
در واقع مشکلات افرادی که به کاردرمانی مراجعه می کنند دامنه وسیعی را در برمی گیرد و می تواند حاصل عوامل مختلفی از جمله یک صدمه یا تصادف،تعارض یا فشار روانی،بیماری جسمی،اختلال عاطفی ویا تاخیر رشدی و اختلالات مادر زادی باشد.
خدمات کار درمانی از دوره کوتاه مدت مراقبت در دوران حاد بیماری تا توانبخشی در دوره های جبرانی و تطابقی طولانی مدت را شامل می شود.
کاردرمانی در کودکان
کودکانی که در زمینه جسم به خدمات کاردرمانی نیاز دارند شامل اختلالاتی از جمله فلج مغزی، دیستروفی عضلانی، سندروم داون، مشکلات تاخیری تعادلی، عوارض ناشی از تشنج، تاخیرهای حرکتی، اختلالات و بیماری های عصبی عضلانی، اصلاح الگوی حرکتی نادرست،عوارض حرکتی در اثر بیماری های متابولیک، دررفتگی مادرزادی ران،هیپوتونی، تورتیکولی(کجی مادرزادی گردن) و… می شوند.
در بخش کودکان به علت گستردگی اختلالات ذهنی شاخه ذهن یا mental نیز به عنوان زیر مجموعه ای از شاخه روان به صورت جداگانه مورد بررسی قرار می گیرد.
کودکانی که به خدمات کاردرمانی ذهنی نیاز دارند دچار اختلالاتی نظیر کم توانی ذهنی، اتیسم،اختلالات رفتاری، یادگیری ،مشکلات حافظه،مشکلات نوشتاری،تاخیرهای رشدی،مشکلات درکی شناختی،بینایی شنیداری و…هستند.
اما ممکن است به هر دوحیطه ی ذهن و جسم به طور همزمان پرداخته شود به عنوان مثال کودکان فلج مغزی که دچار اختلال در راه رفتن هستند مشکلات ذهنی را نیز به همراه دارند که لازم است مدنظر قرار گرفته شود.
کاردرمانی در بزرگسالان
حیطه ی فعالیت کار درمانی به دو بخش کلی جسم و روان تقسیم می شود.
اختلالات جسمی که در بخش بزرگسال به خدمات کاردرمانی نیاز دارند به دو دسته کلی تقسیم می شوند.
دسته ی اول اختلالات نورولوژیک هستند که بیماری هایی از جمله سکته مغزی، ام اس، پارکینسون، ضربه مغزی، اختلالات مربوط به مخچه، ضایعات نخاعی، بیماری های پیشرونده سیستم اعصاب مرکزی و… را شامل می شوند.
دسته دوم اختلالات ارتوپدیک اندام فوقانی بویژه دست هستند که مواردی از جمله ضایعات تاندونی و بافت همبند،گرفت های پوستی و سوختگی ها،محدودیت های حرکتی و ضعف عضلات اندام فوقانی را شامل می شوند.
اختلالات مرتبط با روان که در بخش بزرگسال نیازمند کاردرمانی هستند شامل بیماری هایی از جمله اسکیزوفرنیا، اختلالات خلقی(به عنوان مثال افسردگی،دوقطبی و…)، اختلالات شخصیت(که شامل انواع اسیزوئید،اسکیزوتایپال،دوری گزین و… می شود)، اختلالات اضطرابی، سوء مصرف مواد، انواع دمانس، مشکلات روان مرتبط با سالمندی و کهولت سن و….می باشند.
ویژگی های لازم برای یک کاردرمانگر
یک فرد برای کاردرمانگر شدن نیازمند توانایی جسمی و روحی مطلوب و انگیزه ای قوی است تا بتواند با بیماران با ناتوانی های مختلف و گروه های سنی متفاوت ارتباط برقرار کند و در جهت درمان آن ها تلاش کند.
شاید بتوان گفت مهم ترین ویژگی یک کاردرمانگر علاقه به انسان ها است.
خدمات توانبخشی در اغلب موارد نیازمند دوره های طولانی مدت درمان است در نتیجه کسی که صبر وحوصله کافی نداشته باشد و به راحتی ناامید شود نمی تواند بیماران خود را در پروسه توانبخشی یاری کند.
وضعیت تحصیلی و دانشگاهی
دانش آموزان رشته تجربی می توانند در صورت تمایل این رشته را برای ادامه تحصیل در دانشگاه انتخاب کنند. امکان تحصیل در رشته کار درمانی در ایران در مقاطع کارشناسی پیوسته و کارشناسی ارشد ناپیوسته و دکتری وجود دارد.
دانشگاه های علوم پزشکی تبریز،تهران،شهید بهشتی،جندی شاپور،ایران،سمنان،همدان،اصفهان،شیراز و علوم بهزیستی و توانبخشی تهران در رشته کاردرمانی دانشجو می پذیرند.
فارغ التحصیلان این رشته می توانند در مقطع کارشناسی ارشد در رشته های دیگری نظیر مدیریت توانبخشی، علوم تشریح،آمار زیستی و…. در دانشگاه های شهید بهشتی، تهران، ایران و علوم بهزیستی و توانبخشی تهران ادامه تحصیل دهند.
دروس مقطع کارشناسی کار درمانی
دروس پایه
فیزیولوژی عمومی – آناتومی اندام ها -آناتومی سیستم اعصاب – روانشناسی مرضی – روانشناسی رشد – مقدمه ای بر روانپزشکی – آناتومی سطحی – مقدمه ای بر ارتوپدی – نورولوژی – کمک های اولیه – آمار – فیزیولوژی اعصاب – آناتومی سر و گردن و تنه – مقدمه ای بر روانپزشکی کودک – بیماری های داخلی – آشنایی با مبانی آزمایشات پاراکلینیک
دروس تخصصی
فعالیت های روزمره زندگی – مدیریت کاردرمانی – زبان تخصصی – مبانی کاردرمانی و توانبخشی – تئوری فعالیت – کینزیولوژی و بیومکانیک ۱ و ۲ و ۳ – ارزشیابی عضلانی و اندازه گیری دامنه حرکتی مفاصل – کاردرمانی در بیماری های کودکان – کاردرمانی در اختلالات روانی اجتماعی ۱ و ۲ – کاردرمانی در عقب ماندگی ذهنی – مقدمه ای بر روش تحقیق در کاردرمانی – مشاوره در کاردرمانی – ساخت انواع اسپلینت – سمینار – فعالیت های هدفمند و تجزیه و تحلیل آنها ۱ و ۲ و ۳ و ۴ – رشد کودک – وسایل کمکی و اعضای مصنوعی در کاردرمانی – بازی و تفریح در کاردرمانی – جامعه شناسی در کاردرمانی – تکنیک های حرکت درمانی – گروه و روابط بین فردی
دروس کارآموزی
کارآموزی در عرصه روان ۱ و ۲ – کارآموزی در عرصه (مشاهده بالینی روانی) – کارآموزی در عرصه مستقل – کارآموزی در عرصه (مشاهده بالینی جسمانی) – کارآموزی در عرصه جسمانی ۱و ۲ و ۳
بازارکار و فرصت های شغلی رشته کار درمانی
یکی از دغدغه های اصلی برای انتخاب رشته برای هر فردی بازار کار و فرصت های شغلی آن رشته است.
بدلیل وسیع بودن حیطه ی فعالیت کاردرمانی برای فارغ التحصیلان رشته کاردرمانی در حاضر هنوز فرصت های شغلی بسیاری وجود دارد.
فارغ التحصیلان این رشته می توانند با مجوز وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و سازمان بهزیستی اقدام به تاسیس کلینیک های خصوصی روزانه و یا شبانه روزی کنند و یا در کلینیک های توانبخشی سازمان بهزیستی کشور ، هلال احمر، بیمارستان ها، مراکز نگهداری کودکان کم توان ذهنی، سرای سالمندان، مدارس کودکان استثنایی، مراکز تحقیقاتی و مؤسسات پژوهشی، مراکز آموزش پزشکی معلولین و… مشغول به کار شوند.
